Nəfəsi dərindən ala bilmirəm – “Da Kosta sindromu”

“Nəfəsimi axıra kimi ala bilmirəm”,“Nəfəs aldığım hava kifayət qədər deyil”, “Havam çatmır və təngnəfəs oluram” kimi şikayətlərlə həkimlərə müraciət edənlərin sayı kifayət qədərdir. Əsasəndə keçid yaş dövründə olan gənclər ( məsələn  hər hansı imtahan öncəsi), stress və emosional gərginlik halı ilə üzləşmiş insanlar arasında bu tip şikayətlər tez-tez qeyd olunur. Bəzən bu şikayətləri edən insanlar xəstəliklərini səbəbini tapmaq üçün çoxsaylı tibbi müayinələrdən keçirlər amma  bir çox hallarda heç bir ciddi xəstəlik tapılmır.

Əlbəttə nəfəs darlığı  çox ciddi xəstəliklərlə də əlaqəli ola bilər, lakin bunu sadə müayinə üsulları ilə aşkar etmək bir çox hallarda mümkün olur. Lakin belə şikayətlər  əksərən ciddi xəstəliklərlə əlaqəli olmur və psixoemosional pozğunluqların nəticəsi kimi meydana çıxır. Hər bir orqan kimi tənəffüs sisteminində fəaliyyəti beyin tərəfdən tənzimlənir. Nevrotik və stress vəziyyətlərində beyinin bu kontrol sistemi nəzarətdən çıxır, həddən artıq oyanma yaranır və bu da nəfəsalma sayına və dərinliyinə təsir edir.

Dediklərimiz hallar Tənəffüs nevrozunun əlamətləridir. Bu halı ilk dəfə 1871-ci ildə Amerikan alimi Da Kosta təsvir etdiyi üçün bəzən onun adi ilə əlaqəli “Da Kosta sindromu”  kimi də adlandırırlar. Bir çox ədəbiyyatlarda bu xəstəlik “Respirator Nevroz” , “Hiperventilyasiya Sindromu”,“Neyrorespirator Sindrom”, “Tənəffüs Distoniyası” və.s kimi də adlandırılır. Planetimizdə yaşayan təqribən 8% insanlarda  bu sindrom qeydə alınıb və bu hal qadınlarda kişilərdən təqribən 5 dəfə sıx rast gəlinir. Yaranması əsasən  psixoko-nevrogen  səbəbli olsada , bəzən bir sıra orqanik xəstəliklər  (Şəkərli diabet,hipertoniya xəstəliyi, baş beyin xəstəlikləri və xroniki bronxit) , Magnezium və Kasium çatışmamazlığı,metobolik pozğunluqlar və müxtəlif intoksikasiyalarda Tənəffüs Distoniyası yaranmasına gətirib çıxarar. Belə Xəstələrin  adi vaxtı heç bir şikayəti olmur.Xəstəliyin əlamətləri tutmalar şəkilində, qəflətən və bir çox hallarda müxtəlif stress,psixoemosional gərginlikdən sonra meydana çıxır və bir neçə dəqiqədən bir saata kimi davam edə bilir.

“Respirator Nevroz” zamanı 3 cür şikayətlər yarana bilər.

1. Tənəffüs simptomları – yalançı nəfəs alma-  xəstə elə hiss edir ki, kifayət qədər hava ala bilmir, nəfəs alma aktı çətinləşib və nəfəs yolunda yad cisim qalıb və ona elə gəlir ki, nəfəsi dayanıb və o daha da dərindən nəfəsalmaya başlayır. Nəfəsalmaya köməkçi əzələlər qoşulur. Tənəffüs tədricən çətinləşir,tezləşir və səthi olur. Hətta xəstə dərindən nəfəs ala bilsə də bu ona sakitçilik gətirmir.Xəstə də dərin əsnəmələr başlayır.
2. Psixoemosional əlamətlər- sinir gərginliyi və panik atak kimi hallar .Xəstə öz halından məmnun olmur. Qorxu və həyəcan kimi əlamətlər  sonda proqressivləşə və Ölüm qorxusu kimi şikayətlərin meydana çıxmasına gətirir. Bəzən onlarda müxtəlif tipli fobiyalara yaranır və onlar insanların çox olduğu yerlərdən uzaq qaçırlar.
3. Əzələlərdə olan disfunksiyalar- əzələlərin həddən artıq gərginləşməsi-hipertonusu, müxtəlif hissiyyat və hərəki pozğunluqlar kimi şikayətlər olur. Əllərdə və ayaqlarda əsmə, Əl barmaqlarının büzüşməsi və topuq oynağının dartılması kimi əlamətlər yaranır.

Əgər Xəstə sakitləşmirsə tezləşmiş tənəffüsü qısa pauza əvəz edir və sonra qıcolma formasında tənəffüs başlayır.Bu xəstədə həyəcan,qorxu və panik ataka səbəb olur. Tənəffüs hərəkətlərinin qeyri düzgün olması tənəffüs əzələlərinin yorulmasına və qıcolmasına,ümumi zəiflik və halsızlığa, başhərlənmə,soyuq tərləmə ,bəzən isə döş qəfəsinin sol tərəfində ağrı və sıxılma hissiyatının yaranmasına gətirir.

Həkim tərəfindən xəstənin diqqətli müayinəsi bir çox hallarda Sindromun vaxtında aşkar olmasına kömək edir. Belə ki, bu cür xəstələr müxtəlif orqanlara aid çoxsaylı şikayətlər edir ancaq heç bir orqanik xəstəlikləri olmur. Həkim-Mütəxəsis tərəfindən aparılan sadə poliklinik müayinələr- EKQ,EXOKQ,Döşqəfəsi Rentgen və Spiroqrafiya müayinələri diaqnozun təsdiq olmasına əsas verir. Bundan başqa xəstəyə sadə test etməklə bu xəstəlik olma ehtimalını bilmək olar. Belə ki xəstəyə 5 dəqiqə ərzində tez tez və dərindən nəfəs alıb verməkləri xahiş olunur. Xəstəliyə şühbə olan şəxslərdə Hiperventilyasiya Sindromun ən kiçik əlamətlər belə üzə çıxır.

Xəstəliyin müalicəsi həm psixoemosional yardım həm də dərman müalicəsindən ibarətdir. Psixoemosional tədbirlərə respirator gimnasitika, Yoqa, psixoloq köməyi ilə hipnoterapiya və müxtsəlif relaksedici və sakitləşdirici tədbirlər aid olunur. Kəskin kriz zamanı isə  “Paket qaydası” istifadə olunur. Bu zaman xəstə əl altında olan hər hansı bir paketi (polietilen və ya kağızdan) ağzina tutaraq nəfəs alıb verir. Bu da qanda hiperventilyasiya ( tezləşmiş tənəffüs) zamanı miqdarı azalmış karbon qazının miqdarını artırır ki, tənəffüsün tənzimlənməsinə səbəb olur.

Gəstərilən tədbirlər nəticəsində effekt olmazsa artıq dərman müalicəsi başlanır. Müxtəlif sakitləşdirici və antidepressantlar, Kalsium və Magnezium preparatları və ürək ritminin tənzimlənməsi üçün təyin olunmuş B blokatorlarla müalicə çox kömək edir.